Rewilding w zlewni Iny

Bystrze – brakujący element ekosystemu

Na początku października br. sfinalizowaliśmy prace związane z odcinkowym odtworzeniem zróżnicowanego koryta Iny. Polegały one na wykonaniu sekwencji trzech pryzm żwirowo-kamiennych w układzie bystrze – ploso w okolicy Strumian.

W naturalnym układzie woda, spływając po pochyłościach krajobrazu, wypłukuje materiał zwany rumowiskiem; im większy skłon, tym grubszy jest wynoszony materiał. Wraz ze zmniejszeniem spadku pochyłości jest on odkładany w dolinie rzeki w naturalnie uporządkowany sposób, przyjmując formę zbudowanych z piasku, żwiru i kamieni wypłyceń (bystrzy) oraz głęboczków (plos).

Przekształcenia koryt rzek na potrzeby pozyskania kruszywa, produkcji energii, transportu oraz związana z tym zabudowa, spowodowały odcięcie dostawy materiału oraz zmiany w przepływie wody. Rozpoczął się proces zanikania bystrzy i plos w coraz głębiej wyerodowanych korytach zniszczonych rzek oraz utraty szerokich dolin z podmokłymi obszarami zalewowymi. Skutkiem tych zmian jest stale zmniejszająca się ilość gatunków występujących w ekosystemach rzecznych, a także coraz dotkliwsze susze i powodzie. 

Obecnie rozumiemy jak istotna jest obecność sekwencji bystrzy, a także, że jedyną drogą do ich odtworzenia jest wprowadzenie mieszanki żwirowo-kamiennej w układach wzorowanych na naturalnych. Ułożone w korycie rzeki w przemyślany sposób, poprawiają jej równowagę hydrodynamiczną, a ich projektowaniem zajmują się specjaliści praktycy rozumiejący funkcjonowanie rzeki jako złożonego systemu przyrodniczego.

Zróżnicowane koryto to zdrowa rzeka

Bystrza i plosa są niezwykle istotne dla prawidłowego funkcjonowania rzeki. Powodują one, że przepływ wody jest zróżnicowany, polepszają tym samym warunki życia organizmów wodnych i roślin. Ponadto stabilizują poziom niskiej wody, przywracając właściwe stosunki wodne w dolinie rzecznej i całej zlewni.

Jednocześnie obecność pryzm warunkuje zachowanie równowagi energetycznej rzeki. Rozumiemy przez to, że moc nurtu wody, rozładowując się na żwirowych odcinkach, traci część energii, która w nadmiarze, przy wezbraniach, może zniszczyć koryto i nadmiernie drenować dolinę.

“Pryzmy żwirowo-kamienne stanowią bazę dla organizmów filtrujących wodę i warunkują obecność szczególnie cennych ekologicznie bakterii, glonów, larw owadów. Struktury żwirowe stanowiące element pryzm, są miejscem tarła, czyli naturalnego rozrodu ryb. Takie tarliska są niezbędne do istnienia populacji gatunków tak cennych jak jesiotr, łosoś czy troć. Równie ważne są one dla funkcjonowania roślin mających wpływ na jakość ekosystemu rzecznego. Przykładem takich roślin są m.in. jaskry rzeczne, zwane również włosienicznikami. Zaobserwowaliśmy, że w krótkim czasie po wykonaniu, na pryzmach pojawiają się płaty tych wyjątkowych roślin wskazujących na bardzo dobrą jakość środowiska wodnego.” – mówi Artur Furdyna, hydrobiolog i członek zarządu Rewilding Oder Delta.

Przyroda dla ludzi, czyli usługi ekosystemowe 

Przywrócone, dzięki odtworzonym pryzmom, parametry jakościowe wody w rzece przekładają się wprost na korzyści społeczności nadrzecznej. Możemy nawet mówić o usługach świadczonych przez przyrodę na rzecz ludzi. Do takich usług zaliczamy:

• dostępność czystej, zdatnej do spożycia wody w zlewni; 
• stabilizacja termiczna wód powierzchniowych; 
• stosunki wodne właściwe dla danej szerokości geograficznej i bezpieczne dla całego krajobrazu (brak susz i powodzi), w tym zabezpieczenie terenów leśnych i rolniczych przed niedoborami wody; 
• zapewnienie różnorodności gatunkowej dzięki zwiększonej mozaice siedlisk; 
• ponowne maksymalne wykorzystanie potencjału retencyjnego krajobrazu:
  • retencja wody i przywracanie terenów podmokłych,
  • wiązanie CO₂ z powietrza i ograniczanie skutków zmian klimatu,
• bezpieczne magazynowanie substancji organicznych, biogenów, a w rezultacie ograniczenie eutrofizacji, czyli przeżyźnienia ekosystemów wodnych prowadzącego m.in. do zakwitu akwenów,
• możliwość prowadzenia działalności związanej z turystyką i rekreacją bez obawy o przyszłość.

Międzynarodowy Dzień Krajobrazu nad Iną

Akcja przeprowadzona przez nas 20 października również wpływa korzystnie na rzekę i jej zlewnię. Uczestnicy posadzili i zabezpieczyli przed gryzoniami około stu „żywokijów”. Mianem tym określa się młode pędy wierzbowe, które, wciśnięte w ziemię po okresie wegetacji, bardzo szybko się ukorzeniają.

Nadrzeczne kępy drzew wpływają na proces samooczyszczania zlewni, wychwytując część związków odżywczych. Jednocześnie różnicują nasłonecznienie koryta rzeki, tworząc w nim przestrzenie wolne od roślinności. W ten sposób tworzą się nisze dla mchów i porostów wodnych, a co za tym idzie zwiększa się różnorodność biologiczna rzeki. Korzenie drzew doskonale stabilizują brzegi rzeki i ograniczają ich erozję. Mnogość krzewów i drzew zwiększa populację owadów i ptaków (np. zimorodków), urozmaicając krajobraz nadrzeczny. Częściowe zacienienie rzeki, w połączeniu z pryzmami żwirowo-kamiennymi, przyczynia się również do stabilizacji termicznej wody. W dolinach rzek takich jak Ina drzewa stanowią również naturalną barierę przeciwpowodziową.

Nadrzeczne spotkania 

Sadzenie drzew okazuje się świetnym pretekstem do nadrzecznych spotkań lokalnej społeczności. Dzień Krajobrazu był kolejnym z cyklu wydarzeniem o charakterze edukacyjnym oraz integracyjnym.  

“Cieszymy się, że grupa naszych partnerów – wolontariuszy i aktywistów – zwiększa się z każdą kolejną rewildingową aktywnością.” – mówi Magdalena Urlich, specjalistka ds. turystyki i przedsiębiorczości, organizatorka wydarzenia z ramienia Rewilding Oder Delta. 

Budowa pryzm żwirowo-kamiennych w Inie oraz akcja sadzenia drzew nad Iną odbyły się w ramach realizacji projektów „Wildlife comeback to the Ina river” finansowanego przez EOCA oraz „Rewilding the Ina river for a cleaner Baltic Sea” z funduszu BALTCF.

Tekst: Artur Furdyna, Magdalena Urlich
Redakcja: Agnieszka Soboń