Europejskie rzeki charakteryzują się największym na świecie poziomem fragmentacji, a tylko jedna trzecia z nich po dziś dzień zachowała się w dobrym stanie ekologicznym. Także rzeki w Delcie Odry ucierpiały na skutek ingerencji człowieka i w wielu miejscach utraciły swój naturalny charakter, co czyni je podatne na negatywne skutki działalności człowieka i zmian klimatu. Jak dobitnie pokazuje obecna sytuacja na Odrze, rzeki są naszym wspólnym dobrem, dlatego tak ważna jest troska o zachowanie ich naturalnego charakteru. To właśnie dlatego wraz z partnerami pracujemy nad renaturyzacją rzek w naszym regionie, a dziś w sposób szczególny cieszymy się ze wsparcia naszych działań przez Program Open Rivers. Ta europejska inicjatywa skupia się na usuwaniu barier rzecznych w celu przywrócenia ciągłości siedlisk, różnorodności biologicznej rzek oraz zapewnienia dobrego stanu ekologicznego przepływających przez nie wód. Dzięki dotacji otrzymanej z Programu Open Rivers będziemy mogli udrożnić stare zapory wodne, co będzie korzystne dla organizmów rzecznych w dorzeczu Iny – jednej z głównych rzek naszego regionu – a tym samym pomóc w odtworzeniu populacji tych organizmów w Inie i Odrze.
Rzeki a współczesne wyzwania
Rzeki – poza tym, że są siedliskiem największej bioróżnorodności na Ziemi – zapewniają społeczeństwu także istotne usługi ekosystemowe. Wraz z przybrzeżnymi ekosystemami odgrywają one istotną rolę w zapewnieniu ciągłości siedlisk, co jest szczególnie ważne dla ochrony populacji gatunków zagrożonych wyginięciem. Inną ważną funkcją rzek jest wspieranie biologicznych procesów oczyszczania, które pomagają utrzymać dobrą jakość wody, co – jak mogliśmy niedawno zaobserwować na przykładzie katastrofy ekologicznej na Odrze – jest kluczowe zarówno dla dzikich zwierząt, jak i dla ludzi. Bioróżnorodność i funkcja samooczyszczania wymagają naturalnych, zdrowych rzek: nieregularne koryta i brzegi tworzą różnorodne nisze dla wyspecjalizowanych gatunków, zachowane w naturalnym stanie obszary wylewowe pochłaniają i magazynują wodę, a swobodny przepływ nurtu i łączność siedlisk w szerszym otoczeniu rzek są konieczne dla zachowania stabilnych populacji organizmów wodnych i lądowych.
Europejski Program Open Rivers
Większość europejskich rzek i siedlisk przybrzeżnych jest dziś przez człowieka mocno przekształcana. Ich koryta w wielu miejscach zostały sztucznie wyprostowane, pogłębione i obwałowane, a swobodny przepływ wody ograniczono licznymi barierami w postaci jazów, tam i spiętrzeń, zaś ich bezpośrednie otoczenie osuszono i zmeliorowano. Stan ekologiczny tak przekształconych rzek ulega szybkiemu pogarszaniu, a ich różnorodność biologiczna zanika. Co więcej, tracą one zdolność do samooczyszczania i naturalnej regulacji przeciwpowodziowej. Tymczasem europejskie rzeki cechuje największy poziom fragmentaryzacji na świecie, a według definicji zawartej w Ramowej dyrektywie wodnej UE, tylko jedna trzecia rzek w UE ma „dobry stan ekologiczny”. Naprzeciw temu wyzwaniu wychodzi Program Otwartych Rzek (ang. Open Rivers Programme), europejska organizacja grantodawcza zajmująca się renaturyzacją rzek i usuwaniu barier rzecznych w celu odtworzenia ciągłości siedliskowej, co pozytywnie wpływa na różnorodność biologiczną rzek, stan ekologiczny ich wód oraz morfologię koryt rzecznych.
Rzeki w delcie Odry
Również w delcie Odry rzeki ucierpiały w wyniku ingerencji ludzkiej i utraciły w wielu miejscach swój naturalny charakter. Zespół Rewilding Oder Delta wraz z partnerami pracuje zatem nad renaturyzacją cieków wodnych w naszym regionie poprzez przywrócenie w rzekach i ich nadbrzeżnych siedliskach naturalnych procesów ekosystemowych. Do naszych działań należy m.in. odbudowa nadrzecznych terenów podmokłych, co pomaga zwiększyć możliwość magazynowania wody oraz ochrona i odtwarzanie zadrzewień łęgowych, co pozwala zapewnić odpowiedni poziom zacienienia i doprowadza do obniżenia temperatury wody. Innym bardzo ważnym aspektem jest usuwaniu barier wodnych w celu zwiększenia łączności siedlisk na całym biegu rzeki oraz ochrona gatunków rzecznych, np. poprzez odtwarzanie tarlisk. Dzięki dotacji otrzymanej w ramach Programu Open Rivers będziemy mogli także udrożnić piętrzenia wodne w dorzeczu Iny – jednej z głównych rzek w naszym regionie – i tym samym pomóc w odtworzeniu populacji rzadkich gatunków wodnych w Inie i Odrze.
Renaturyzacja rzeki Iny
Położona w centrum województwa zachodniopomorskiego rzeka Ina jest prawobrzeżnym dopływem Odry o długości 126 km i dorzeczu o powierzchni 2151 km². Jak większość rzek w Europie, Ina i jej dopływy noszą znamiona regulacji brzegów i zabudowy piętrzącej. Melioracja w dorzeczu Iny sprawiła, że od jej nurtu odcięte zostały liczne starorzecza będące ważnym miejscem rozrodu dla wielu gatunków ryb. Aby odtworzyć ciągłość siedliskową w jej dorzeczu planujemy udrożnienie trzech ruin jazów na jej dopływach: Białej Strudze, Wisełce oraz Sławęcince. Cieki te są bardzo ważnym elementem dorzecza Iny, stanowią bowiem cenne obszary tarliskowe dla wędrownych ryb łososiowatych, takich jak troć wędrowna (Salmo trutta m. trutta) i pstrąg potokowy (Salmo trutta m. fario). Bytują tu również rzadkie gatunki ryb objęte dyrektywą siedliskową, m.in. głowacz białopłetwy (Cottus gobio), minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis) oraz minóg strumieniowy (Lampetra planeri).
Projekt opierać się będzie wyłącznie na rozwiązaniach naturopodobnych, a w efekcie planowanego udrożnienia na kilkunastu kilometrach biegu każdego z wymienionych dopływów zostanie odtworzona ciągłość siedliskowa i migracja organizmów wodnych. Właśnie wyłoniliśmy projektanta, który opracuje projekt techniczny oraz przygotuje dokumentację wymaganą w zakresie planowanych prac przez prawo. Po uzyskaniu niezbędnych pozwoleń administracyjnych zostanie wybrany również wykonawca, który zrealizuje projekt w terenie. Merytoryczne wsparcie działań projektu zapewnia nasza organizacja partnerska, Towarzystwo Przyjaciół Rzek Iny i Gowienicy, której członkowie od wielu lat zajmują się ochroną i renaturyzacją rzek w północno-zachodniej Polsce.
O dalszych działaniach w ramach projektu będziemy informować na bieżąco.
